«Borjomi» - бұл жай ғана су емес – бұл нағыз байлықтың табиғатта жасырылғанын еске салатын табиғи мұра. Ол бізді минералдармен қанықтырып қана қоймайды, сонымен қатар Грузияда адам мен табиғат арасындағы байланыс әлі де сезілетін жерді тамашалауға керемет мүмкіндік береді.  Мұнда біз осындай байланыстың ең керемет оқиғаларының бірін айтатын боламыз. Егер сіз Солтүстік Кавказ бен Грузияның таулы аймақтарының өмірін көргіңіз келсе, егер саяхатты ұнатсаңыз, егер сізді тарих қызықтырса, егер жаңа шытырман оқиғаларды іздесеңіз немесе жай ғана Грузиядан бұрын ешқашан көрмеген нәрсені көргіңіз келсе, онда сізге міндетті түрде Трусо алқабына бару керек. Қазбекке келген кезіңізде, сіз кез-келген адамнан Трусоға қалай жетуге болатынын сұрай аласыз, олар сізге қалай дайындалу керектігін және нені назардан тыс қалдырмау керектігін қуана айтып береді. Жоспарлау және дайындалу (әдеттегідей) маңызды болады. Міне, сіз Трусо алқабына кіріп келесіз.  Сізді қарсы алатын біріншіорын — Абано ауылы. Бұл өте әдемі ауыл. Ол ауыл деп аталғанымен, онда (алқаптағы жиырмаға жуық басқа да ауылдарындағыдай) ешкім тұрмайды. Тек монахтар тұратын монастырь ғана қалған, олар Грузияның биік таулы аймақтарындағы көптеген монахтар сияқты, керемет табиғи жағдайларда, әлдебір жеңіл жалғыздықта (егер ол жалпы болса), қатаң тәртіпке сүйене отырып өмір сүреді және әрдайым саяхатшыларды қарсы алуға дайын. Жалпы, аңғарда қадам сайын дайындық сезімі сезіледі. Христианға дейінгі Римде де Трусо алқабының солтүстік басқыншылардан қорғаныс сызығы ретіндегі стратегиялық маңызы жақсы түсінілген. Және, қашанғыдай, бұл ең алдымен сәулетке әсер етті – бірақ біз бұл туралы сәл кейінірек айтатын боламыз. Абано ауылынан аңғардың тереңіне қарай бірнеше жүздеген метр жерде жұмыс істеп тұрған күзет бекеті орналасқан, онда құжаттарыңыздың жаныңызда болғаны дұрыс. Бұл шағын застава, ал қызметшілер туристердің көзқарасымен қолайсыз болып көрінетін жағдайларда, бірақ керемет көңіл-күймен және өз еліне деген шексіз сүйіспеншілікпен Грузия шекарасының ең «шиеленісті» учаскелеріндегідей «шекараны» қорғаушылар рөлін атқарады. Кейде олар күнбағыс дәнін шағын плитаға қуырады да, оларды аздап шағып көруді табандап ұсынады. Егер сіз осы ортада біраз уақыт өткізсеңіз, олар ең жақын бұлақ көзін көрсетіп, оның суын не үшін ішу керектігін сенімді түрде түсіндіреді. Мысалы, маған: «Үнемі консервілерді жегеннен ішіміз ауырған кезде біз осы бұлақтың суын ішеміз. Біздің ішіміз бір-екі минуттай шұрылдап барып, сосын жағдайымыз бірден жақсарады», - деген түсініктеме берді, айтыңыздаршы, бұл сенімді болып естіледі емес пе?!  Бұлақтың айналасындағы тастар қызғылт түсті, бірақ бұған таңқалуға болмайды, өйткені сіз жол бойында әйгілі Трусо жарлауықтарын көрдіңіз ғой және бұлақтың минералдарға бай екенін немесе жергілікті тұрғындар айтатындай «көпіршіктенетінін» білесіз. Трусо аңғары сонымен қатар бұлақтар сияқты толығымен минералданған, газдалған сумен толған «Түпсіз көлдің» мекені болып табылады. Алайда, бұлақтардан айырмашылығы, мұнда сіз көпіршіп жатқан суды өз көзіңізбен көре аласыз (жергілікті тұрғындар оны «Көпіршікті көл» деп те атайды). Құжаттарды тексеру бекетінде сіз аңғардың тереңіндегі келесі қараусыз қалған ауылды — Бурмакхевиді көре аласыз. Ол әдейі егер сіз дайындалмай келгенболсаңыз және одан әрі қарай жүре алмасаңыз, застава сізді қайтадан оралуға мәжбүр ететіндей әсер қалдыру үшін орналастырылғандай көрінеді. Алыстан сіздің алдымен байқайтыныңыз – Грузия тауларының тұрғындары мақтан тұтатын – атам замандардан бері тұрған мұнаралар. Осыдан небәрі 30 жыл бұрын ғана Трусо ауылдарына әлі де адамдардың қоныстанбағанына және олардың қазір бос қабырғаларға айналған үйлерде тұрғанына сену қиын. Оның орнына бұл аумақ ғасырлар бойы қараусыз қалғандай әсер қалдырады. Бұл едәуір деңгейде қатал қыс мезгіліне байланысты, бірақ жергілікті тұрғындар кінәнің бір бөлігі туристер мен шопандардың да еншісінде екенін айтады.    (Егер сіз аңғарға баруды ұйғарсаңыз, өз қауіпсіздігіңіз үшін тағы бір қыстан аман өтуі тиіс нәрсені бүлдірмеген дұрыс екенін есте сақтаңыз.)  Терги өзенін бойлап аңғарға тереңдей жүрсеңіз, әр төбеде дерлік мұнара тұрғанын көресіз. Осыдан азғана уақыт бұрын бұл жерлердің әрқайсысында ауыл болған. Егер сіз Трусоға үнемі баратын адаммен бірге саяхаттасаңыз, мынадай сөздерді естіріңіз сөзсіз: • «Өткен жылы мына сызаттар болмаған». • «Ол келесі қыстан аман шықпайды». • «Мұнаралар беріктеу болатын». • «Бұл қабырға өткен жылы әлі тұрған». Бұл тек сіздің одан әрі аңғарға қарай жүре түсуге, барлық ауылдарды олардың іздері әлі сақталып тұрған кезде көріп қалуға деген ұмтылысыңызды күшейтеді. Сіз көтерілген сайын (түптің түбінде сіз Терги өзенінің қайнар көзіне жақындайсыз) оттегі деңгейі төмендейді және өзіңіз күткеннен тезірек шаршай бастайсыз. Бірақ бәрібір бағыттың соңына дейін — теңіз деңгейінен 2405 метр биіктікте орналасқан Реси ауылына дейін жеткен дұрыс. Ауылдың теңіз деңгейінен 2405 метр биіктікте болу дерегі нені білдіреді? Бұл бір кездері – тіпті жақында, 1989 жылға дейін — Реси Еуропадағы халық үнемі қоныстанған, биік орналасқан ауыл болғанын білдіреді. Ол Ушгулиден (алдыңғы рекордшы) және Бочорнадан (қазіргі рекордшы) биік болған. Ал енді Реси барлық басқа аңғарлар сияқты қаңырап бос тұр. Трусо аңғарына жету қиын, бірақ мүмкін емес нәрсе емес екенін мойындайық. Жолдардың нашарлығы мен ауа-райының қаталдығы ең үлкен кедергі емес: әрдайым бірнеше ондаған шақырымды жүріп өтуге немесе қолайлы маусымды таңдауға болады. Бірақ егер жолға шығуға бірнеше күн қалғанда арнайы өтінімді толтырмасаңыз және аймақтағы бақылауға жауапты ұлттық қауіпсіздік органдарына өз бағытыңыз туралы хабарламасаңыз, сіз аңғардың басталған жерін ғана көре аласыз. Бұл – сізге өзіңізді алда күтіп жатқан әсерлердің тек 10%-ын ғана алып, кері қайтуға тура келеді деген сөз. Сонымен, сіз құжаттарды рәсімдейсіз, бағытты жоспарлайсыз да, жолға шығасыз.