„ბორჯომი“ არამხოლოდ წყალია - ეს ბუნებრივი მემკვიდრეობაა, რომელიც გვახსენებს, რომ ნამდვილი სიმდიდრე ბუნების წიაღში იმალება. ის არა მხოლოდ მინერალებით გვავსებს, არამედ განცდითაც, რომ საქართველოში ჯერ კიდევ იგრძნობა ადამიანისა და ბუნების კავშირი. 

აქ ამ კავშირის ერთ-ერთ გამორჩეულ ამბავს მოგიყვებით.

ჩრდილოეთ კავკასიონის და საქართველოს მთის ცხოვრების ნახვა თუ გინდა, თუ ლაშქრობაც გიყვარს, ისტორია გაინტერესებს, ახალ თავგადასავალს ეძებ ან, უბრალოდ, გინდა, ისეთი რამ ნახო, რაც აქამდე საქართველოში არ გინახავს, მიდიხარ თრუსოს ხეობის სანახავად. 

ყაზბეგში რომ ჩახვალ, ყველას შეგიძლია ჰკითხო, საიდან მოხვდე თრუსოში და რჩევებსაც იქვე მოგცემენ - როგორ მოემზადო და რა არ გამოგრჩეს. წინასწარ დაგეგმვა და მომზადება კი (როგორც ყველგან და ყოველთვის) ნამდვილად დაგჭირდება.

ერთი სიტყვით, შედიხარ თრუსოს ხეობაში.

თრუსოს ხეობა

 

გხვდება სოფელი აბანო. ლამაზი სოფელია. სოფელი ჰქვია, თორემ არავინ ცხოვრობს (ისე, როგორც მთელი ხეობის ოცამდე სოფელში). მხოლოდ მონასტერია და ბერები ცხოვრობენ, როგორც, საერთოდ, ბერების უმრავლესობა ცხოვრობს მაღალმთიან საქართველოში - ლამაზ ბუნებაში, მსუბუქ სიმყუდროვეში (თუ ასეთი რამ საერთოდ არსებობს), მკაცრი რუტინით და ყოველთვის მზად ტურისტების გასამასპინძლებლად.

საერთოდ, მზად ყოფნა ხეობაში ყოველ ნაბიჯზე იგრძნობა. ჯერ კიდევ ქრისტიანობამდელ რომშიც კარგად ესმოდათ თრუსოს ხეობის სტრატეგიული მნიშვნელობა ჩრდილოეთის ხალხებისგან თავდასაცავად და ეს, როგორც ყველგან და ყოველთვის, პირველ რიგში არქიტექტურაზე მოქმედებს. თუმცა, ამაზე ცოტა ქვევით ვთქვათ მეტი. 

ხეობაში, სოფელ აბანოდან რამდენიმე ასეული მეტრით სიღრმეში, მოქმედი საგუშაგოა და აქ გამოგადგება წინასწარ მოწესრიგებული საბუთები. პატარა საგუშაგოა და გუშაგები მსახურობენ ისე, როგორც, საერთოდ, საზღვრის მცველები გუშაგობენ „დაძაბულ“ საზღვრებთან ახლოს საქართველოში - არც ისე კომფორტულ პირობებში ტურისტის გადმოსახედიდან, უჩვეულოდ კარგ განწყობაზე და ჩვეულად გულწრფელები ქვეყნის სიყვარულში.

ხანდახან პატარა ღუმელზე ხალავენ მზესუმზირას, რომელსაც აუცილებლად შემოგთავაზებენ. თუ მეტი ხნით შეყოვნდი მათთან, მიგითითებენ წყაროზე, საგუშაგოსთან სულ ახლოს, და საკმაოდ დამაჯერებლად აგიხსნიან, რატომ უნდა გასინჯო. მე, მაგალითად, ასე ამიხსნეს და აბა თუ იტყვით, რომ არ არის დამაჯერებელი: „ჩვენ, ამ კონსერვების ნაჭამებს, მუცელი რომ გვაწუხებს ხოლმე, ამ წყაროს წყალს ვსვამთ, ერთი-ორი წუთი ბუყბუყებს მუცელი და მაშინვე გვშველის“.

წყაროს ირგვლივ ქვები მოწითალოდაა შეფერილი, მაგრამ ეს არ გაოცებს, იმიტომ, რომ გზად უკვე ნანახი გაქვს თრუსოს ცნობილი ტრავერტინები და იცი, რომ წყარო მინერალურია, ან, როგორც იქაურები ამბობენ, ბუყბუყებს. თრუსოს ხეობაშია „უძირო ტბაც“, რომელიც, ასევე, მთლიანად მინერალური გაზიანი წყალია და იქ, წყაროებისგან განსხვავებით, ვიზუალურადაც შეგიძლია ნახო, როგორ ბუყბუყებს წყალი (ადგილობრივები „ბუყბუყა ტბასაც“ ეძახიან).

საგუშაგოდან უკვე ჩანს ხეობის სიღრმის პირველი დაცლილი სოფელი - ბურმახევი. გეგონება, განზრახ ჩანს საგუშაგოდან ასეთი შთამბეჭდავი, რომ თუ პირველად მოუმზადებელი წახვედი და საგუშაგოს ვერ გასცდი, აუცილებლად დაბრუნდე უკან.

სოფელი ბურმახევი

 

შორიდან პირველი ჩანს ის, რითაც საქართველოში მთის ხალხი ამაყობს - კოშკები ბოლოს ინგრევა.

ცოტა რთული დასაჯერებელია, რომ თრუსოს სოფლები 30 წლის წინ დასახლებული იყო და იმ სახლებში, რომლებისგანაც ახლა მხოლოდ კედლებია დარჩენილი, ადამიანები ცხოვრობდნენ. უფრო ის შეგრძნება გრჩება, რომ აქაურობა საუკუნეებია მიტოვებულია. ეს, ყველაზე მეტად მკაცრი ზამთრის ბრალია, თუმცა, როგორც ადგილობრივები ამბობენ, ტურისტებს და მწყემსებსაც ეკუთვნით საყვედური. (ამიტომ, თუ ხეობის მონახულებას გადაწყვეტთ, პრაგმატულად - საკუთარი უსაფრთხოებისთვისაც აჯობებს, არ დააზიანოთ ის, რაც ყოველ მომდევნო ზამთარს გადაურჩება). 

მიუყვები თერგის ხეობას სიღრმეში და ირგვლივ თითქმის ყველა შემაღლების თავზე კოშკია. ყველა ამ ადგილას რამდენიმე ათეული წლის წინ დასახლებული სოფელი იყო.

თუ თან გახლავს ადამიანი, ვინც რეგულარულად სტუმრობს თრუსოს, აუცილებლად მოისმენ მსგავს ფრაზას:

„შარშან აქ ეს ბზარი არ იყო“, ან ასეთს: „გასულ წელს ეს კედელი ფეხზე იდგა“; „კოშკები უფრო ძლებს“; „მომდევნო ზამთარს ვეღარ გაუძლებს“... ამიტომ გიმძაფრდება სურვილი, უფრო ღრმად შეხვიდე ხეობაში და ნახო ყველა სოფელი, სანამ მათი კვალი ჯერ კიდევ არსებობს.

თანდათან, სიმაღლის მატებასთან ერთად (ბოლოს და ბოლოს სულ ახლოს ხარ თერგის სათავესთან), ჟანგბადის დონე იკლებს და იმაზე უფრო მალე იღლები, ვიდრე საკუთარ გამძლეობაზე გქონდა წარმოდგენა, მაგრამ მაინც აჯობებს მიხვიდე მარშრუტის ბოლომდე - სოფელ რესიმდე, რომელიც ზღვის დონიდან 2405 მეტრზეა.

რას ნიშნავს ზღვის დონიდან 2405 მეტრზე სოფლის არსებობა? იმას, რომ ერთ დროს, არცთუ ისე შორეულ წარსულში, უფრო ზუსტად, 1989 წლამდე, სოფელი რესი ევროპაში ყველაზე მაღალი დასახლება იყო. უფრო მაღლა, ვიდრე უშგული (ადრინდელი რეკორდი), უფრო მაღლა, ვიდრე ბოჭორნა (ახლანდელი რეკორდი).

ახლა სოფელი რესიც ისევე ცარიელია, როგორც მთელი ხეობა.

სოფელი რესი

 

ბოლოს იმასაც გეტყვით, რომ რთულია მოხვდე თრუსოს ხეობაში, მაგრამ არა შეუძლებელი. ცუდი გზა და ამინდი არ არის პრობლემა, ბოლო-ბოლო, ფეხით გაივლი რამდენიმე ათეულ კილომეტრს, კარგ ამინდსაც შეარჩევ, მაგრამ რამდენიმე დღით ადრე თუ არ შეავსებ სპეციალური განცხადების ფორმას და ქვეყნის სასაზღვრო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელ ორგანოებს არ გააფრთხილებ მარშრუტის შესახებ, ხეობის მხოლოდ დასაწყისს ნახავ და მოგიწევს მობრუნდე უკან, დაახლოებით იმ შთაბეჭდილებების 10 პროცენტით, რომელიც წინ გელოდება. 

ერთი სიტყვით, აწესრიგებ საბუთებს, გეგმავ მარშრუტს და მიდიხარ.