Buyuk gruzin rassomi Petre Otsxeliga o‘zidan keyin keng meros qoldirish imkoni bermadilar, biroq u nafaqat ssenografiyada, balki umuman gruzin madaniyatida butun bir davrni yaratishga muvaffaq bo'ldi.

XXI asrda gruzin tili va xorij tillarida rassom haqida ko‘plab illyustratsiyali kitoblar nashr etildi. Bu kitoblarni ko‘rgan yoki uning ko‘rgazmalarini, ehtimol yaqinda Bryusseldagi BOZAR San’at markazida o‘tkazilgan Europalia doirasidagi "Gruziyadagi avangard — 1900-1936" ko‘rgazmasini ziyorat qilganlar, shubhasiz, ilgari noma’lum bo‘lgan buyuk rassomni o‘zlari uchun kashf etdilar, ushbu durdonalarni shunday yosh musavvir yaratganini bilib hayratga tushdilar va lol qoldilar.

U san’atdagi vunderkinder edi va biz uchun — hali ham bu yosh ssenografga maftun bo‘lganlar uchun — uning ko‘rgazmalari tomoshabinlarni uning ijodiga, vataniga chuqurroq qiziqishga va Gruziyaga tashrif buyurishga undab, yanada qimmatliroq bo'ladi.

Gruziyaga tashrif buyurgan sayyohlar nimalarni ko‘radi va o‘rganadi?

Ular deyarli bir asr o‘tsa ham, Otsxeli o‘zining mo‘jaz dekoratsiyalari va "Uriel Akosta" spektakli uchun nafis liboslari bilan gruzinlarni maftun qilishda davom etayotgani haqida bilib oladilar, ular birgalikda barhayot, boqiy polotnoni yaratadi.

Agar mehmon rassomning ona shahri — Kutaisiga tshrif buyursa, Yevropa darajasidagi buyuk rassom aynan shu Yevropa shahrida, katolik savdogar oilasida tavallud topganini eshitib, faxrlanadi.

20 yoshida Petre Tbilisida yashagan va Tbilisi badiiy akademiyasida tahsil olgan. Xuddi shu yoshda u Ishchilar teatrida spektaklni bezatdi. Uning eskizlari Kotte Marjanishvilini shunchalik hayratda qoldirdiki, u uni o‘z teatriga taklif qildi. Oradan ikki yil o‘tar-o‘tmas shoh asar — o‘lmas "Uriel Akosta" dunyoga keldi.

Bu yerda, shu mamlakatda, muzeylarda ham, undan tashqarida ham tashrif buyuruvchilar qizil jallodlar uni qanday nobud qilgani haqidagi fojiali hikoyani albatta eshitadilar. Petre Otsxeli asarlarini Marjanishvili teatr muzeyi, San’at saroyi va Simon Janashiya muzeyida ko‘rish mumkin. Xorijlik mehmonlar uning ijodi bilan tanishganlaridan so‘ng, ssenografiya mutaxassislari kabi, Otsxeli san’ati hamisha dolzarb, faqat vaqt o‘tishi bilan zamonaviylashib borayotganini anglaydilar.

Bu, ayniqsa, Tbilisi ko‘chalarida Otsxeli eskizlari tushirilgan xudi va futbolka kiygan yoshlarni uchratish mumkin bo‘lganda yaqqol namoyon bo‘ladi.

Ko‘pchilik konstruktivizm rasmiyatchilik deb e’lon qilingan va bostirilgan Sovet Ittifoqida Otsxeli qanday qilib bunday san’atni yarata olganiga hayron bo‘ladi. Teatr Petre Otshelini qutqarib qoldi — u teatr rassomi edi va uni fon yaratuvchi ssenograf sifatida qabul qilishdi. Ammo u shunchaki fon yaratmadi — u aktyorlarning harakatlari, imo-ishoralari va nutq uslubini yo‘naltiruvchi metafizik makonni shakllantirdi.

Otsxeli teatrni jon-dilidan sevar va uning mohiyatini his etardi. U o‘zining ilhom parisiga aylangan aktyorlarga mehri baland edi. Ularning ichki temperamenti va plastikasi uning eskizlariga, so'ngra esa sahnaga ko‘chadi. Uning sevimli ilhom parisi buyuk aktrisa Veriko Anjaparidze edi.

Otsxeli ijodiga qiziqqan va Tbilisiga kelgan odam Mtatsminddagi Panteonda Petre Otsxeli tomonidan yaratilgan kostyumda va o‘zi loyihalashtirgan kresloda o‘tirgan buyuk gruzin aktrisasi Yudif rolini o‘ynagan haykalni topadi. Xuddi shunday haykal Marjanishvili teatri hovlisini ham bezab turibdi.

Musavvir 1937-yilda 30 yoshida qatl etildi, ammo hech narsa uning san’atining barhayotligi va boqiyligini kamaytira olmadi. O‘nlab yillar o‘tgach, uning asarlari chegaralarni kesib o‘tib, unga yangi hayot baxsh etdi. Petre Otsxeli o‘z ijodining darajasi, mohiyati va tabiati bo‘yicha doimo o‘zi mansub bo‘lgan kengroq Yevropa madaniy makonida o‘z vatanining yuzi va ramzlaridan biriga aylandi.

 

“Fotosuratlarni nashr etish huquqi blog muallifi R. Shatakishvili tomonidan olingan.”