"Borjomi" — bu oddiy suv emas, bu asl boylik tabiatda yashiringanini yodga solib turuvchi tabiiy merosdir. U bizni nafaqat minerallar bilan to‘yintiradi, balki Gruziyada inson va tabiat o‘rtasidagi rishta hali ham sezilib turadigan joyni tomosha qilish uchun ajoyib imkoniyat yaratadi.

Biz bu yerda ana shunday rishta haqidagi eng go'zal hikoyalaridan birini hikoya qilamiz. Agar siz Shimoliy Kavkaz va Gruziyaning tog‘li hududlari hayotini ko‘rishni istasangiz, sayohatlarni yaxshi ko‘rsangiz, tarixga qiziqsangiz, yangi sarguzasht izlayotgan bo‘lsangiz yoki shunchaki, Gruziyada ilgari hech qachon ko‘rmagan narsalarni ko‘rishni xohlasangiz, unda albatta Truso vodiysiga tashrif buyurishingiz kerak.

Kazbegiga yetib kelganingizda, istagan odamdan Trusoga qanday borishni so‘rashingiz mumkin va ular sizga qanday tayyorgarlik ko‘rish va nimalarni e’tibordan chetda qoldirmaslik kerakligini bajonidil aytib berishadi. Rejalashtirish va tayyorgarlik (har doimgidek) muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.

Mana, siz Truso vodiysiga kirib keldingiz. 

Sizni birinchi bo‘lib kutib oladigan joy — Abano qishlog‘i. Bu nihoyatda so'lim va xushmanzara qishloq. Qishloq deb atalsa-da, aslida u yerda hech kim yashamaydi (vodiyning yigirmaga yaqin boshqa qishloqlarida bo‘lgani kabi). Faqat Gruziyaning baland tog‘larida, go‘zal tabiiy sharoitda, qandaydir yengil yolg‘izlikda (agar umuman ular bo‘lsa), qat’iy kun tartibiga rioya qilgan va sayohatchilarni kutib olishga doim tayyor bo‘lgan ko‘pchilik rohiblar yashaydigan monastir qoldi.

Umuman olganda, vodiyda har qadamda tayyorlik hissi seziladi. Hatto miloddan avvalgi Rimda ham Truso vodiysining strategik ahamiyati shimoldagi bosqinchilarga qarshi mudofaa chizig‘i sifatida yaxshi tushunilgan. Va har doimgidek, bu birinchi navbatda me'morchilikga ta’sir ko‘rsatdi — lekin bu haqda biroz keyinroq suhbatlashamiz.

Abano qishlog‘idan bir necha yuz metr ichkarida faoliyat ko'rsatib turgan qo‘riqlash posti joylashgan bo‘lib, u yerda hujjatlar yoningizda bo'lishi foydadan holi emas. Bu kichik zastava, xizmatchilar esa "chegara" himoyachilari rolini o‘ynaydi, xuddi Gruziya chegarasining eng "keskin" uchastkalarida bo‘lgani kabi — sayyohlar nuqtai nazaridan noqulay tuyulishi mumkin bo‘lgan sharoitlarda, ammo ajoyib kayfiyat va o‘z mamlakatiga bo‘lgan sotashin muhabbat bilan.

Ba’zida ular kungaboqar pistalarini kichik plitkada qovuradilar va biroz tatib ko‘rishni sizga ham lutfan taklif qiladilar. Agar siz ular davrasida biroz ko‘proq vaqt o‘tkazsangiz, ular eng yaqin chashma qayerda joylashganini ko'rsatib beradilar va nima uchun uning suvini ichish kerakligini ishonarli tarzda tushuntirib beradilar. Masalan, menga shunday izoh berishdi, bu juda ishonarli tarzda eshitilmayapti, shunday emasmi: "Hamisha konserva yeyaverganimizdan qorin og‘riganda, mana shu buloqdan suv ichamiz. Bir-ikki daqiqa qorinlarimiz g‘uldirab turadi, keyin birdan ancha yengil tortamiz."

Buloq atrofidagi toshlar qizg‘ish rangda, ammo bu ajablanarli emas, chunki siz allaqachon yo‘lda mashhur Truso travertinlarini ko‘rgansiz va buloq minerallarga boy ekanligini yoki mahalliy aholi ta’biri bilan aytganda, "pufaklanib" turishidan xabaringiz bor.

Truso vodiysi, shuningdek, buloqlar singari, to‘liq minerallashgan, gazlangan suv bilan to‘ldirilgan "Tubsiz ko‘l" ning ham makoni sanaladi. Biroq, buloqlardan farqli o‘laroq, bu yerda siz o‘z ko‘zingiz bilan pufaklanuvchi suvni ko‘rishingiz mumkin (mahalliy aholi uni "Pufaklanuvchi ko‘l" deb ham ataydi).

Hujjatlarni tekshirish punktida siz vodiyning ichkarisidagi navbatdagi tashlandiq qishloq — Burmakxevini ko‘rishingiz mumkin. Aftidan, u zastavadan turib shunday taassurot qoldirish uchun maxsus joylashtirilganga o‘xshaydiki, agar siz tayyorgarliksiz kelib, oldinga siljiy olmasangiz, yana qaytishga majbur bo‘lasiz.

Burmakhevi qishlog‘i

Uzoqdan siz birinchi bo‘lib Gruziyadagi tog'lik xalqning faxri bo'lgan — asrlar davomida qad rostlab turgan minoralarni payqaysiz.

Bundan atigi 30 yil oldin Truso qishloqlarida hali ham aholi istiqomat qilganiga va odamlar hozirda bo‘sh devorlarga aylangan uylarda yashaganiga ishonish qiyin. Aksincha, bu hudud asrlar davomida qarovsiz qolgandek taassurot uyg‘otadi. Bu asosan qishning qattiq kelishi bilan bog‘liq, ammo mahalliy aholi ham aybning bir qismi sayyohlar va cho‘ponlarda ekanini aytmoqda.

 (Shunday qilib, agar siz vodiyga borishga qaror qilsangiz, xavfsizligingiz uchun yana bir qishdan omon qolishi kerak bo‘lgan narsaga zarar yetkazmaslik yaxshiroq ekanligini yodda tuting.)

Tergi daryosi bo‘ylab yurib, vodiyga kirib borsangiz, deyarli har bir tepalikda minora borligini ko‘rasiz. Yaqindagina bu yerlarning har biri qishloq uchun uyi bo'lgan edi.

Agar siz Trusoga muntazam tashrif buyuradigan odam bilan sayohat qilsangiz, shubhasiz, quyidagi gaplarni eshitasiz:

 • "O‘tgan yili bu yoriq bu yerda bo‘lmagan."

 • "U kelasi qishdan omon chiqmaydi."

 • "Minoralar barqarorroq edi."

 • "Bu devor o‘tgan yili hali tik turgan edi."

Bu esa vodiyga yanada ichkariroq kirishga, barcha qishloqlarni hali izlari yo‘qolmay turib ko‘rishga bo‘lgan ishtiyoqni yanada kuchaytiradi.

Resi qishlog‘i: unutilgan bitik

Yuqoriga ko‘tarilganingiz sayin (oxir-oqibat Tergi daryosi chashmaga yaqinlashasiz) kislorod miqdori kamayadi va siz kutganingizdan ham tezroq charchay boshlaysiz. Ammo baribir yo'nalishning yakuniga — dengiz sathidan 2405 metr balandlikda joylashgan Resi qishlog‘iga yetib borish arziydi.

Qishloqning dengiz sathidan 2405 metr balandlikda joylashgani nimani anglatadi?

Bu shuni anglatadiki, bir vaqtlar — yaqinda, 1989-yilgacha — Resi Yevropadagi eng baland va doimiy aholi yashaydigan qishloq edi. U Ushguli (avvalgi rekordchi) va Bochornadan (hozirgi rekordchi) baland edi. Endi esa butun vodiy singari Resi ham huvillab yotibdi.

Tan olaylik, Truso vodiysiga yetib borish qiyin, lekin imkonsiz emas. Yomon yo‘llar va og‘ir ob-havo eng katta to‘siq emas: har doim bir necha o‘nlab kilometr yo‘l bosish yoki mavsumni tanlash mumkin. Ammo sayohatdan bir necha kun oldin maxsus arizani to‘ldirmasangiz va mintaqadagi nazorat uchun mas’ul bo‘lgan milliy xavfsizlik organlarini yo‘nalishingiz haqida xabardor qilmasangiz, faqat vodiyning boshini ko‘rishingiz mumkin.

Bu esa, kelajakda sizni kutayotgan taassurotlarning atigi 10% gagina erishib ortga qaytishingiz kerak bo‘lishini anglatadi. Shunday qilib, siz hujjatlarni rasmiylashtirasiz, yo'nalishni rejalashtirasiz va yo‘lga otlanasiz.